Z perspektywy ucznia szkoła to miejsce, gdzie błąd ma ogromną moc. Często jednak jest to moc paraliżująca. Większość młodych ludzi bardzo szybko orientuje się, że pomyłka to nie tylko strata punktów, ale coś, co potrafi „przykleić się” na długo – staje się powodem do wstydu, żartu wśród rówieśników, źródłem krytyki lub zawodu ze strony dorosłych.
W szkolnej codzienności panuje przekonanie, że błąd to znak, że się nie przygotowałeś, nie umiesz, nie nadajesz się. Uczniowie uczą się, że lepiej nie pytać, nie próbować, nie wychodzić przed szereg. Lepiej być niewidzialnym niż zaryzykować, że ktoś zobaczy moją pomyłkę. Tak rodzi się lęk przed sprawdzianami, projektem, wypowiedzią na forum, a nawet prostym pytaniem podczas lekcji.
To nie jest tylko polski problem. Badania OECD („Student agency, Well-being and the future of education”, PISA 2022) pokazują, że polscy uczniowie mają jedne z najwyższych wskaźników lęku przed porażką w Europie. Wielu z nich deklaruje, że boi się próbować nowych rzeczy, ponieważ „każdy błąd będzie zapamiętany”. W raporcie „Młode Głowy” aż 52% młodych wskazuje, że boi się popełniać błędy w szkole – z obawy przed oceną, wyśmianiem lub zawodem nauczyciela.
Z takiego środowiska rodzą się uczniowie, którzy potrafią świetnie „odtwarzać” wiedzę, ale unikają samodzielnych wyzwań. Kreatywność schodzi na drugi plan, bo „lepiej zrobić coś zwyczajnie niż ryzykować nowy sposób i pomylić się”. Motywacja wewnętrzna zamienia się w lęk przed karą lub stratą. W takich warunkach trudno mówić o prawdziwym rozwoju – zarówno wiedzy, jak i charakteru.
A przecież nauka z natury rzeczy polega na błądzeniu. W neurodydaktyce (np. badania prof. Joachima Bauera i dr Judy Willis) podkreśla się, że właśnie na błędach mózg uczy się najskuteczniej – wyciąga wnioski, wzmacnia pamięć, rozwija nowe strategie. To, co młodzi nazywają „porażką”, jest w istocie najbardziej naturalną i wartościową częścią procesu uczenia się.
Szkoła, która nie pozwala na popełnianie błędów, nie pozwala też na prawdziwy rozwój. Uczeń, który doświadcza, że błąd to nie „wyrok”, ale punkt wyjścia do refleksji i poprawy, zyskuje nie tylko wiedzę, ale także odwagę, odporność psychiczną i gotowość do podejmowania nowych wyzwań – także poza szkołą.
Dla młodego człowieka różnica jest ogromna: szkoła bez prawa do błędu zamyka na świat, szkoła z kulturą błędu otwiera drogę do rozwoju. Zmiana tego podejścia to nie tylko kwestia „miękkiej atmosfery”, ale warunek skutecznego uczenia się i budowania przyszłości.
Jeśli chcesz budować kulturę błędu w swojej szkole – taką, w której błąd nie oznacza wstydu, ale początek rozwoju – sprawdź nasze szkolenie online „Kultura błędu” i zobacz, jak krok po kroku wprowadzać realną zmianę:
https://instytutkrytycznegomyslenia.pl/oferta/dla-szkol-publicznych/program-rozwoju-kompetencji-4k/kultura-bledu
Źródła i inspiracje:
- „Młode Głowy. Otwarcie o zdrowiu psychicznym”, Fundacja UNAWEZA, 2023.
- OECD, PISA 2022: „Student agency, Well-being and the future of education”.
- Bauer J., „Co się dzieje w moim mózgu?”, Wydawnictwo Dobra Literatura.
- Willis J., „Research-Based Strategies to Ignite Student Learning”, ASCD.
- Materiały Instytutu Krytycznego Myślenia, prezentacja konferencyjna „Kultura błędu – dlaczego jest tak trudna”.
